Διπλή Σταδιοδρομία Αθλητών-τριών
Η Λευκή Βίβλος για τον αθλητισμό αποτελεί την πρώτη πρωτοβουλία μεγάλης κλίμακας για τον αθλητισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο και παρέχει στρατηγικές κατευθύνσεις για το ρόλο του στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), κυρίως σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Για να εξασφαλιστεί η επανένταξη των επαγγελματιών αθλητών στην αγορά εργασίας στο τέλος της αθλητικής σταδιοδρομίας τους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό, να συνυπολογίζεται έγκαιρα η ανάγκη παροχής κατάρτισης «διπλής καριέρας» σε αθλητές και αθλήτριες.
Οι κύριες προκλήσεις του αθλητισμού που στοχεύει να αντιμετωπίσει το Πρόγραμμα Διπλή Σταδιοδρομία αθλητών-τριών είναι:
- η διαφύλαξη της βασικής εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, των αθλητών
- η προσβασιμότητα των αθλητών με ειδικές ικανότητες
- η διαφύλαξη των ισορροπιών ανάμεσα στην αθλητική προπόνηση και την εκπαίδευση, του μεταβατικού σταδίου επανένταξης μετά την διακοπή της άθλησης, όπως επίσης και της ισορροπίας ανάμεσα στον αθλητισμό και την εργασία
- οι περιπτώσεις αθλητών που αναγκάζονται να τερματίσουν πρόωρα την αθλητική τους καριέρα
Λόγοι παραίτησης/διακοπής από την αθλητική καριέρα και συνέπειες
Έρευνα σε 85 αθλητές (31 γυναίκες και 54 άνδρες) στη Σλοβενία αναφέρει ότι παρόλο που η πλειοψηφία (58%) των αθλητών-τριών είχαν σκεφτεί την μελλοντική τους εξέλιξη μετά τον αθλητισμό, μόνο το 39% την είχε σχεδιάσει. Αντίστοιχα, το 26% των αθλητών δεν την είχε καθόλου σκεφτεί, και ένα ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό (39%) δεν είχε καν σχεδιάσει την μελλοντική του εξέλιξη μετά την λήξη της αθλητικής του καριέρας. Κύριες θετικές αιτίες που ωθούν τον αθλητή σε μια τέτοια απόφαση έδειξαν να είναι οι σπουδές, η δημιουργία οικογένειας και περιπτώσεις εγκυμοσύνης. Αντίστοιχα, οι κυριότερες αιτίες που συνέλαβαν στην διακοπή της καριέρας των αθλητών, είναι μια σειρά από αρνητικά γεγονότα όπως η ύπαρξη ένας σοβαρού τραυματισμού ή αρρώστιας σε προσωπικό επίπεδο, και η αντιμετώπιση σοβαρού θέματος υγείας ενός πολύ συγγενικού τους προσώπου. Μερικές από τις πιο σημαντικές συνέπειες της απόσυρσή τους από τον χώρο του αθλητισμού, αναφέρονται σε ψυχοκοινωνικό, επαγγελματικό και ψυχολογικό επίπεδο.
Σε αντίστοιχη έρευνα σε 157 αθλητές από την Γαλλία και Σουηδία, επισημαίνονται παρεμφερείς λόγοι παραίτησης, όπως θέματα υγείας, επαγγελματικοί και οικογενειακοί λόγοι. Επίσης, τα αποτελέσματα της έρευνας αναφέρουν ότι το επίπεδο ικανοποίησης των αθλητών με την ζωή τους έξω από τον αθλητισμό, σχετίζεται άμεσα με τον αν είχαν σχεδιάσει την μελλοντική τους πορεία/μετάβαση μετά την διακοπή της αθλητικής τους καριέρας. Όσοι αθλητές είχαν σχεδιάσει εκ των προτέρων την μετάβασή τους στο επόμενο στάδιο καριέρας και ζωής τους έξω από τον αθλητισμό, εμφανίζονται περισσότερο ικανοποιημένοι και εμφανίζουν λιγότερες συναισθηματικές αντιδράσεις.
Ποιοτικά δεδομένα σε αθλητές στην Τσεχία δείχνουν ότι επτά στους 11 αθλητές, κρίνουν ότι σταμάτησαν νωρίς ή πολύ πρόωρα την αθλητική τους καριέρα. Επικρατέστεροι λόγοι της εν λόγω διακοπής σχετίζονταν με τον αθλητισμό (72%), ενώ μόνο το 28% αφορούσε άλλους λόγους. Η έλλειψη παρακίνησης εμφανίζεται να είναι η πιο συχνά εμφανιζόμενη αιτία, ακολουθούν οι προβληματικές σχέσεις π.χ με τους συναθλητές, η δυσκολία διατήρησης σε καλή φυσική κατάσταση, οικονομικά προβλήματα και τέλος, η ηλικία. Αντίστοιχα, οι κυριότερες αιτίες τερματισμού της καριέρας των αθλητών, οι οποίοι δεν σχετίζονταν με τον αθλητισμό λόγοι υπήρξαν οι σπουδές/λόγοι εργασίας, η μετακίνηση και η οικογένεια (π.χ. δημιουργία οικογένειας). Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, κατά τον τερματισμό της καριέρας τους οι αθλητές, φέρονται να λαμβάνουν συμβουλευτική υποστήριξη κατά κύριο λόγο από τους γονείς τους, τον/την σύντροφό τους ή τα παιδιά τους, τους φίλους, ή/και από τους μάνατζερ της ομάδας.
Εμπειρική μελέτη στην Αυστραλία σε δείγμα 117 αθλητών (51 άνδρες, 66 γυναίκες) ηλικίας 21 χρονών, αναδεικνύει την έλλειψη άμεσης ή έμμεσης πληροφόρησης των αθλητών σχετικά με την περεταίρω επαγγελματική τους σταδιοδρομία, σε σύγκριση με αυτή που λαμβάνουν οι μαθητές-φοιτητές. Σχετικές επιδράσεις στην λήψη απόφασης, σχετικά με την μετέπειτα επαγγελματική καριέρα των αθλητών, έδειξε να έχει το φύλο, με τις γυναίκες αθλήτριες με μεγαλύτερη ηλικία και λιγότερες ώρες προπόνησης, να εμφανίζονται περισσότερο διστακτικές και να διαθέτουν λιγότερη αυτοπεποίθηση, στην επιλογή της καριέρας στους. Τέλος, οι νεότεροι σε ηλικία αθλητές, φέρονται να αντιμετώπιζαν περισσότερες δυσκολίες στην επιλογή καριέρας.
Ερευνητικά δεδομένα στον Ελλαδικό χώρο σε δείγμα 181 ελίτ αθλήτριες 15-35 χρονών, καταδεικνύουν σημαντικούς αποτρεπτικούς λόγους της μελλοντικής τους ενασχόλησης με επαγγέλματα όπως προπονητική, διαιτησία και αθλητική διοίκηση. Από τα αποτελέσματα της έρευνας, διαφαίνεται ότι ένα μεγάλο ποσοστό των αθλητριών είναι διατεθειμένες να ασχοληθούν επαγγελματικά με την προπονητική. Ωστόσο σε μικρότερο ποσοστό εκλαμβάνουν κάποιους παράγοντες ως ανασταλτικούς, όσον αφορά την εμπλοκή τους στο χώρο, παραθέτοντας τρεις βασικούς λόγους: (α) την έλλειψη ενδιαφέροντος σε ποσοστό 22%, (β) τη διαπίστωση ότι οι γυναίκες προπονήτριες δεν λαμβάνουν αρκετό σεβασμό (19,1%) και (γ) το γεγονός ότι ο μισθός είναι πολύ χαμηλός (18,8%). Στο χώρο της διαιτησίας αντίστοιχα, κύριοι ανασταλτικοί παράγοντες αποτελούν η έλλειψη ενδιαφέροντος σε ποσοστό 42,5%, (β) η διαπίστωση ότι οι γυναίκες κριτές/διαιτητές δεν λαμβάνουν αρκετό σεβασμό και το γεγονός ότι η διαιτησία κυριαρχείται από άνδρες (25,6%) και (γ) τέλος, το γεγονός ότι ο μισθός είναι πολύ χαμηλός (21%).. Η παραπάνω διαπίστωση είναι σύμφωνη με την ελλιπή αντιπροσώπευση του γυναικείου φύλου, που είναι εμφανής και στο χώρο της διαιτησίας των διαφόρων αθλημάτων. Μια ενδεικτική αναφορά από την Αυστραλία παραθέτει ένα ποσοστό 15% γυναικών σε εθνικό επίπεδο διαιτητών.
Τέλος, στην ερώτηση για μελλοντική τους ενασχόληση με την αθλητική διοίκηση, παραθέτουν 3 βασικότερους αποτρεπτικούς λόγους: (α) την έλλειψη ενδιαφέροντος σε ποσοστό 30,5%, (β) τη διαπίστωση ότι απαιτεί πολύ χρόνο (13,40%) και (γ) το γεγονός ότι απαιτεί πολλά ταξίδια (11,6%). Η αναγνώριση των συγκεκριμένων ανασταλτικών παραγόντων είναι σύμφωνη με παρεμφερείς έρευνες που αναφέρουν αντίστοιχα εμπόδια, όπως ελλιπή πρόσβαση σε πληροφοριακά δεδομένα και υποστήριξη από τους άνδρες συνεργάτες τους, σύγκρουση ρόλων οικογένειας-καριέρας, και αποκλεισμός της γυναίκας υποψήφιας για υψηλή διοικητική θέση.
Αντίστοιχα στην Ελλάδα, σε 16 από τις 45 ομοσπονδίες δεν συμμετέχει καμία γυναίκα, σε 29 ομοσπονδίες το ποσοστό είναι κάτω από 10% και μόνο σε πέντε ομοσπονδίες το ποσοστό φτάνει το 20%.
Έρευνες σε εφήβους αθλητές
Η διερεύνηση της επαγγελματικής επιλογής σε έφηβους Αυστραλούς αθλητές (111 κορίτσια, 115 αγόρια) ηλικίας 16-17 χρονών, έδειξε ότι σε δείγμα 226 αθλητών, μόνο 3 αγόρια επέλεξαν σαν πρώτη επιλογή ως μελλοντικό επάγγελμά τους τον επαγγελματικό αθλητισμό (π.χ. προπονητής, μάνατζερ ή διαιτητής). Μικρή αλλά σημαντική επίδραση στην λήψη αυτή της μελλοντικής απόφασης έδειξε να έχει η αθλητική ταυτότητα, (δηλαδή να υιοθετεί έναν τρόπο ζωής συνδεδεμένο με τον αθλητισμό (athletic identity)), σε 5 από τους 10 ανασταλτικούς παράγοντες απόφασης. Ένας τέτοιος παράγοντας ήταν οι αποπροσανατολιστικοί μύθοι που υπάρχουν γύρω από τον αθλητισμό, όπως για παράδειγμα η άποψη ότι η αθλητική επιτυχία συνδέεται αυτόματα με ευρύτερη επιτυχία και έξω από τον αθλητισμό, η άποψη ότι όταν ένας αθλητής αναζητά ένα επάγγελμα έξω από τον χώρο του αθλητισμού, αυτό λειτουργεί αποπροσανατολιστικά και του αποσπάει την προσοχή και το επίπεδο δέσμευσης που έχει με το άθλημα στο οποίο αγωνίζεται, κλπ. Επιπρόσθετοι λόγοι που λειτουργούν ανασταλτικά στην λήψη απόφασης σχετικά με την επιλογή του επαγγέλματος που θα ήθελαν να ακολουθήσουν οι έφηβοι, ήταν η γενικότερη αναποφασιστικότητα, η έλλειψη σχετικής πληροφόρησης γύρω από τα επαγγέλματα, τα προσωπικά βιώματα που δρουν ανασταλτικά στην ατομική επιλογή της καριέρας που επιθυμούν και τέλος, η έλλειψη γνώσης για την δυνατότητα και τον τρόπο πρόσβασης σε περαιτέρω πληροφόρηση σε θέματα καριέρας.
Ενώ συχνά είναι ευρέως αποδεκτό, ότι ο επαγγελματικός αθλητισμός είναι ένας δελεαστικός και επικερδής κλάδος επαγγελματικής απορρόφησης για τους αθλητές σε πανεπιστήμια και κολλέγια, οι αριθμοί δείχνουν ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό (της τάξεως του 2%) ακολουθεί επαγγελματική καριέρα στον αθλητισμό.
Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει μεγάλη διαβάθμιση διαφορετικών πολιτικών και στρατηγικών που διέπουν το θεσμικό πλαίσιο οριοθέτησης και προάσπισης της ζωής και της καριέρας των αθλητών/φοιτητών. Ο κυριότερος παράγοντας, ο οποίος επισημάνεται ιδιαίτερα και από την πλευρά των ίδιων των αθλητών, είναι η ανάγκη για μεγαλύτερη ευελιξία εκ μέρους των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, ώστε να καταφέρουν να συνδυάσουν αρμονικά τον αθλητισμό, τις σπουδές και την προσωπική τους ανάπτυξη. Η ευελιξία από την πλευρά των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, θα μπορούσε να περιλαμβάνει μια σειρά από διευκολύνσεις όπως ελαστικότερα κριτήρια εισαγωγής και χρονοδιαγράμματα φοίτησης, ελαστικότητα στις παρακολουθήσεις μαθημάτων κατά τις αγωνιστικές περιόδους και δυνατότητα εξ’ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Οι Tyrance, Harris και Post, διεξήγαγαν έρευνα σχετικά με τις προθέσεις επαγγελματικού σχεδιασμού των αθλητών/φοιτητών της Α’ κατηγορίας του Αμερικανικού κολεγιακού αθλητισμού (NCAA Division I), με δείγμα 538 αθλητών-φοιτητές (283 γυναίκες, 255 άνδρες) ηλικίας 18-23 χρονών. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι άνδρες διέθεταν μια πιο εμπεριστατωμένη γνώση της αγοράς εργασίας και των πρόσφατων επαγγελματικών τάσεων σε σχέση με τις γυναίκες και εμφανίζονται περισσότερο αισιόδοξοι σχετικά με την καριέρα. Αντίστοιχα οι αθλητές-τριες προσδοκούν σε μεγαλύτερο βαθμό να αγωνιστούν στον επαγγελματικό αθλητισμό.
Σε μια προσπάθεια αποτύπωσης της παρούσας επαγγελματικής κατάστασης των φοιτητών-αθλητών, μια ομάδα Αμερικανών ερευνητών ανέπτυξε μια σχετική κλίμακα αξιολόγησης. Το συγκεκριμένο εργαλείο μέτρησης, συμπεριλαμβάνει 30 ερωτήσεις/διατυπώσεις στους ακόλουθους 5 παράγοντες: (1) αυτοπεποίθηση επαγγελματικής ανάπτυξης, (2) καριέρα έναντι αθλητικής ταυτότητας, (3) σημείο ελέγχου, δηλαδή κατά πόσο ο αθλητής διαθέτει την δύναμη να λάβει αποφάσεις για την ανάπτυξη της καριέρας του, (4) εμπόδια στην ανάπτυξη καριέρας και (5) σχέση ανάμεσα στον αθλητισμό και τις επαγγελματικές δεξιότητες.
Κύριοι παράγοντες που καθορίζουν την επαγγελματική καριέρα αθλητών/φοιτητών: Σημαντικός παράγοντας για τα αγόρια σε επίπεδο προετοιμασίας της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας, είναι η ενθάρρυνση τους από το οικείο περιβάλλον (καθηγητές, προπονητές, γονείς και φίλους) για ανάπτυξη κοινωνικών διασυνδέσεων με άλλους φοιτητές και καθηγητές, ώστε να παρακινηθούν και να αναπτύξουν κριτική σκέψη, να διερευνούν τις καταστάσεις γύρω τους, να χρησιμοποιούν τον διάλογο και να αλληλεπιδρούν. Αντίστοιχα, στις φοιτήτριες λειτουργεί πιο ευεργετικά η παρότρυνση της συχνής επίσκεψης στο κέντρο επαγγελματικής σταδιοδρομίας, η συμμετοχή τους σε εκδηλώσεις που διοργανώνει το Πανεπιστήμιο και στοχεύουν στην προσωπική ανάπτυξη, καθώς επίσης οι συζητήσεις με άλλους συμφοιτητές και καθηγητές για θέματα καριέρας.
Ερευνητικό ενδιαφέρον υπάρχει στην διερεύνηση του κατά πόσο η συμμετοχή σε κάποιο άθλημα στο Λύκειο, επηρεάζει την μελλοντική επαγγελματική επιτυχία. Οι Αμερικανοί ερευνητές Sauer, Desmond και Heintzelamn απάντησαν σε αυτό το ερευνητικό προβληματισμό παραθέτοντας δεδομένα από 1940 συμμετέχοντες ηλικίας κατά μέσο όρο 42 χρονών. Συγκεκριμένα, επαλήθευσαν μια υπεροχή όσων είχαν συμμετετάσχει σε ένα άθλημα συγκριτικά με εκείνους που δεν είχαν αθλητική συμμετοχή στο Λύκειο. Η υπεροχή αυτή αναφέρεται στο επίπεδο χρησιμοποίησης της καθοδήγησης άλλων στο χώρο εργασίας τους καθώς επίσης και στην εμφάνιση υψηλότερου δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης, Τέλος, ορίζοντας το επίπεδο της επαγγελματικής επιτυχίας, οι ερευνητές καταλήγουν ότι όσοι είχαν στο παρελθόν συμμετοχή σε άθλημα ξεκινούσαν με υψηλότερες μισθολογικές απολαβές, αλλά και σε βάθος πενταετίας συνέχιζαν να αμείβονται υψηλότερα.